Շոկային փաստաթուղթ․ Գորբաչովի գաղտնի քարտեզը հրապարակվեց առաջին անգամ Մանրամասները մեկնաբանությունում
Այն, ինչ տասնամյակներ շարունակ գոյություն ուներ միայն լուրերի տեսքով, վերջապես դուրս է եկել ստվերից։ Արխիվներում, որոնց հասանելիությունը փակ էր նույնիսկ պատմաբանների նեղ շրջանակի համար, հայտնաբերվել է մի փաստաթուղթ, որը կարող է գլխիվայր շրջել պատկերացումները Խորհրդային Միության վերջին տարիների մասին։ Խոսքը վերաբերում է так կոչված «Գորբաչովի գաղտնի քարտեզին»՝ մի նյութի, որը, փորձագետների կարծիքով, արտացոլում է ԽՄԿԿ ԿԿ վերջին գլխավոր քարտուղարի և ԽՍՀՄ նախագահի իրական ծրագրերը։
Այս փաստաթուղթը երկար ժամանակ համարվում էր միֆ։ Նրա մասին շշուկով խոսում էին նախկին հատուկ ծառայությունների աշխատակիցները, ակնարկում էին Քաղբյուրոյի փակ նիստերի մասնակիցները, սակայն պաշտոնական հաստատումներ չկային։ Այժմ քարտեզը հրապարակվել է առաջին անգամ, և դրա բովանդակությունն արդեն անվանում են քաղաքական դանդաղ գործողության ռումբ։
Ի՞նչ էր թաքցնում «գաղտնի քարտեզը»
Աղբյուրների համաձայն՝ քարտեզը ստեղծվել է 1988 թվականի վերջից մինչև 1989 թվականի սկիզբը, այն ժամանակաշրջանում, երբ վերակառուցումը մտնում էր իր ամենավտանգավոր փուլը։ Առաջին հայացքից դա սովորական աշխարհաքաղաքական սխեմա է։ Սակայն մանրակրկիտ վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ փաստաթուղթը ամրագրում է ԽՍՀՄ-ի փոխակերպման սցենարներ, այդ թվում՝ այնպիսի տարբերակներ, որոնք երբեք հրապարակավ չեն հնչեցվել։
Քարտեզի վրա նշված են «բարձր ռիսկի մակարդակ» ունեցող տարածաշրջաններ՝ Բալթյան երկրները, Կովկասը, Ուկրաինան, Միջին Ասիան։ Նրանց կողքին կան նշումներ, որոնք մատնանշում են «վերահսկողության մասնակի կորստի» թույլատրելիությունը՝ ընդհանուր հավասարակշռությունը պահպանելու նպատակով։ Պատմաբանների պնդմամբ՝ սա ուղիղ ապացույց է այն բանի, որ Միության փլուզումը դիտարկվում էր ոչ թե որպես աղետ, այլ որպես հնարավոր աշխատանքային սցենարներից մեկը։
Ինչու էին փաստաթուղթը պահում գաղտնի
Գաղտնիության հիմնական պատճառը քաղաքական պայթյունավտանգությունն էր։ 80-ականների վերջում քարտեզի հրապարակումը կարող էր առաջացնել ակնթարթային դոմինոյի էֆեկտ՝ անջատողական տրամադրությունների աճ, միութենական հանրապետությունների հետ բանակցությունների փլուզում և ներէլիտար պայքարի կտրուկ սրում։
Ավելին, քարտեզի վրա առկա են ձեռագիր նշումներ։ Ձեռագրագիտության փորձագետները պնդում են, որ դրանց մի մասը պատկանում է անձամբ Միխայիլ Գորբաչովին։ Այդ արտահայտությունների թվում են սառն ու գրեթե ցինիկ ձևակերպումներ՝ «թույլատրելի է», «անխուսափելի է», «վերահսկվող ելք»։ Այս բառերը այսօր հնչում են որպես մի ամբողջ դարաշրջանի դատավճիռ։
Պատմաբանների և հասարակության արձագանքը
Փաստաթղթի հրապարակումից հետո փորձագիտական շրջանակներում ծագել են թեժ վեճեր։ Ոմանք քարտեզը անվանում են կեղծիք, մյուսները՝ գերտերության փլուզումը հասկանալու բանալի։ Սակայն նույնիսկ սկեպտիկները խոստովանում են՝ չափազանց շատ մանրամասներ համընկնում են 90-ականների սկզբի իրական իրադարձությունների հետ։
Հասարակության արձագանքն էլ ավելի կոշտ է։ Միլիոնավոր մարդկանց համար ԽՍՀՄ-ի փլուզումը դարձել է անձնական ողբերգություն, և այժմ առաջանում է զգացում, որ այդ ավարտը եղել է ոչ միայն ճգնաժամի հետևանք, այլ նաև սառը հաշվարկի արդյունք։ Սոցիալական ցանցերում փաստաթուղթն արդեն անվանում են «դավաճանության քարտեզ» և «տասնամյակի ամենասարսափելի արխիվային բացահայտումը»։
Ի՞նչ է սա փոխում այսօր
«Գորբաչովի գաղտնի քարտեզի» հրապարակումը պարզապես պատմական սենսացիա չէ։ Այն ստիպում է նորովի նայել քաղաքական առաջնորդների պատասխանատվությանը և կուլիսային որոշումների գնին։ Եթե փաստաթուղթը իսկական է, ապա նշանակում է, որ միլիոնավոր մարդկանց ճակատագրերը քննարկվել են որպես սխեմայի տարրեր, այլ ոչ թե որպես կենդանի կյանքեր։
Պատմությունը, ինչպես հայտնի է, չի սիրում ենթադրական եղանակը։ Սակայն այժմ, երբ գաղտնիության վարագույրը մի փոքր բարձրացվել է, պարզ է դառնում՝ ԽՍՀՄ-ի ավարտի վերաբերյալ շատ հարցեր նոր-նոր են սկսում ստանալ իրենց իրական, վախեցնող պատասխանները։ Եվ հնարավոր է, որ առջևում մեզ սպասում են նոր արխիվային բացահայտումներ, որոնք կլինեն էլ ավելի շոկային։
Այն, ինչ տասնամյակներ շարունակ գոյություն ուներ միայն լուրերի տեսքով, վերջապես դուրս է եկել ստվերից։ Արխիվներում, որոնց հասանելիությունը փակ էր նույնիսկ պատմաբանների նեղ շրջանակի համար, հայտնաբերվել է մի փաստաթուղթ, որը կարող է գլխիվայր շրջել պատկերացումները Խորհրդային Միության վերջին տարիների մասին։ Խոսքը վերաբերում է так կոչված «Գորբաչովի գաղտնի քարտեզին»՝ մի նյութի, որը, փորձագետների կարծիքով, արտացոլում է ԽՄԿԿ ԿԿ վերջին գլխավոր քարտուղարի և ԽՍՀՄ նախագահի իրական ծրագրերը։
Այս փաստաթուղթը երկար ժամանակ համարվում էր միֆ։ Նրա մասին շշուկով խոսում էին նախկին հատուկ ծառայությունների աշխատակիցները, ակնարկում էին Քաղբյուրոյի փակ նիստերի մասնակիցները, սակայն պաշտոնական հաստատումներ չկային։ Այժմ քարտեզը հրապարակվել է առաջին անգամ, և դրա բովանդակությունն արդեն անվանում են քաղաքական դանդաղ գործողության ռումբ։
Ի՞նչ էր թաքցնում «գաղտնի քարտեզը»
Աղբյուրների համաձայն՝ քարտեզը ստեղծվել է 1988 թվականի վերջից մինչև 1989 թվականի սկիզբը, այն ժամանակաշրջանում, երբ վերակառուցումը մտնում էր իր ամենավտանգավոր փուլը։ Առաջին հայացքից դա սովորական աշխարհաքաղաքական սխեմա է։ Սակայն մանրակրկիտ վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ փաստաթուղթը ամրագրում է ԽՍՀՄ-ի փոխակերպման սցենարներ, այդ թվում՝ այնպիսի տարբերակներ, որոնք երբեք հրապարակավ չեն հնչեցվել։
Քարտեզի վրա նշված են «բարձր ռիսկի մակարդակ» ունեցող տարածաշրջաններ՝ Բալթյան երկրները, Կովկասը, Ուկրաինան, Միջին Ասիան։ Նրանց կողքին կան նշումներ, որոնք մատնանշում են «վերահսկողության մասնակի կորստի» թույլատրելիությունը՝ ընդհանուր հավասարակշռությունը պահպանելու նպատակով։ Պատմաբանների պնդմամբ՝ սա ուղիղ ապացույց է այն բանի, որ Միության փլուզումը դիտարկվում էր ոչ թե որպես աղետ, այլ որպես հնարավոր աշխատանքային սցենարներից մեկը։
Ինչու էին փաստաթուղթը պահում գաղտնի
Գաղտնիության հիմնական պատճառը քաղաքական պայթյունավտանգությունն էր։ 80-ականների վերջում քարտեզի հրապարակումը կարող էր առաջացնել ակնթարթային դոմինոյի էֆեկտ՝ անջատողական տրամադրությունների աճ, միութենական հանրապետությունների հետ բանակցությունների փլուզում և ներէլիտար պայքարի կտրուկ սրում։
Ավելին, քարտեզի վրա առկա են ձեռագիր նշումներ։ Ձեռագրագիտության փորձագետները պնդում են, որ դրանց մի մասը պատկանում է անձամբ Միխայիլ Գորբաչովին։ Այդ արտահայտությունների թվում են սառն ու գրեթե ցինիկ ձևակերպումներ՝ «թույլատրելի է», «անխուսափելի է», «վերահսկվող ելք»։ Այս բառերը այսօր հնչում են որպես մի ամբողջ դարաշրջանի դատավճիռ։
Պատմաբանների և հասարակության արձագանքը
Փաստաթղթի հրապարակումից հետո փորձագիտական շրջանակներում ծագել են թեժ վեճեր։ Ոմանք քարտեզը անվանում են կեղծիք, մյուսները՝ գերտերության փլուզումը հասկանալու բանալի։ Սակայն նույնիսկ սկեպտիկները խոստովանում են՝ չափազանց շատ մանրամասներ համընկնում են 90-ականների սկզբի իրական իրադարձությունների հետ։
Հասարակության արձագանքն էլ ավելի կոշտ է։ Միլիոնավոր մարդկանց համար ԽՍՀՄ-ի փլուզումը դարձել է անձնական ողբերգություն, և այժմ առաջանում է զգացում, որ այդ ավարտը եղել է ոչ միայն ճգնաժամի հետևանք, այլ նաև սառը հաշվարկի արդյունք։ Սոցիալական ցանցերում փաստաթուղթն արդեն անվանում են «դավաճանության քարտեզ» և «տասնամյակի ամենասարսափելի արխիվային բացահայտումը»։
Ի՞նչ է սա փոխում այսօր
«Գորբաչովի գաղտնի քարտեզի» հրապարակումը պարզապես պատմական սենսացիա չէ։ Այն ստիպում է նորովի նայել քաղաքական առաջնորդների պատասխանատվությանը և կուլիսային որոշումների գնին։ Եթե փաստաթուղթը իսկական է, ապա նշանակում է, որ միլիոնավոր մարդկանց ճակատագրերը քննարկվել են որպես սխեմայի տարրեր, այլ ոչ թե որպես կենդանի կյանքեր։
Պատմությունը, ինչպես հայտնի է, չի սիրում ենթադրական եղանակը։ Սակայն այժմ, երբ գաղտնիության վարագույրը մի փոքր բարձրացվել է, պարզ է դառնում՝ ԽՍՀՄ-ի ավարտի վերաբերյալ շատ հարցեր նոր-նոր են սկսում ստանալ իրենց իրական, վախեցնող պատասխանները։ Եվ հնարավոր է, որ առջևում մեզ սպասում են նոր արխիվային բացահայտումներ, որոնք կլինեն էլ ավելի շոկային։
#Շոկային #փաստաթուղթ #Գորբաչովի #գաղտնի #քարտեզը #հրապարակվեց #առաջին #անգամ #Մանրամասները #մեկնաբանությունում